Phần 1: Thế nào là có năng lực lãnh đạo?
Một trong những yếu tố mà người Việt bị các chuyên gia nước ngoài đánh giá kém nhất chính là năng lực lãnh đạo. Tuy vậy, cái gọi là năng lực lãnh đạo đôi khi không giống như những gì chúng ta hình dung. Trao đổi với một số vị, tôi mới thấy khái niệm về năng lực lãnh đạo của họ quả thật rất khác và đem lại hiệu quả lớn hơn nhiều so với những gì mà chúng ta chưa áp dụng được ở Việt Nam. Năng lực lãnh đạo – trước khi áp cho người khác, thì đầu tiên phải áp dụng cho chính bản thân ta đã. Ở phạm vi cá nhân, ta sẽ thấy, lãnh đạo bản thân thực ra là khó nhất, vì chúng ta dễ dàng thoả hiệp với chính mình mỗi ngày. Ví dụ không thể rõ hơn là việc chúng ta thức dậy vào sáng sớm và thúc mình ra khỏi chiếc giường ấm êm để đi tập thể dục. Với tôi, làm được điều này là do cảm giác tự ti hối thúc, do biết tới lớp tập võ sẽ phải giao thủ với các em dù trẻ hơn và mới tập nhưng giỏi hơn mình nhiều lần. Chỉ khi nào chúng ta ép được mình vào một khuôn phép, chứng tỏ rằng khuôn phép đó là hiệu quả, là tốt với những người khác thì sau đó mới có thể gây ảnh hưởng tới họ. Điều thú vị là, người bị ảnh hưởng sẽ xem chúng ta có lãnh đạo được bản thân chúng ta hay không, rồi sau đó mới nghe theo lời chỉ bảo. Do vậy, một quản lí hay giám sát bán hàng muốn cho nhân viên thấy hiệu quả của quy trình thì trước tiên phải bán được hàng nhờ việc áp dụng chuẩn quy trình đó trước mặt nhân viên đã.
Không phải cứ ở vị trí quản lí mới có năng lực lãnh đạo và không phải ai làm sếp cũng có năng lực lãnh đạo. Ai cũng có thể có năng lực này, bất kể họ đang ở vị trí nào và đang làm gì. Nó là tập hợp của các tính cách như chủ động, không trông chờ và phụ thuộc người khác, có khả năng ra quyết định độc lập, và cuối cùng là ảnh hưởng tới người khác. Một ông bảo vệ, một cô lễ tân hay một anh chở hàng hoàn toàn có thể có tính cách này. Họ là lãnh đạo trong phạm vi công việc mà họ được phân công. Ngược lại, không phải cứ ai đó làm việc tốt là có năng lực lãnh đạo. Một trong những cách đánh giá tốt nhất về một vị sếp có năng lực lãnh đạo hay không, là việc tính tỉ lệ phần trăm số quản lí cấp cao mà ông ấy có thể giữ lại trong bối cảnh môi trường cạnh tranh. Càng nhiều người bỏ đi dưới quyền của ông ấy trong khi công ty không khá lên được thì càng chứng tỏ đó là vị lãnh đạo tồi. Tất nhiên, chất lượng của các quản lí cấp trung trước đó đã phải được tổ chức đánh giá và khẳng định.
Năng lực lãnh đạo không nhất thiết chỉ thể hiện trong công việc, mà còn trong cả hoạt động cá nhân hàng ngày. Nói tới đây, tôi không bao giờ quên những ngày tháng được thầy dạy võ của mình huấn luyện. Cái giỏi của ông là luôn biết tới ngưỡng nào thì tôi nản và biết thúc tôi vượt qua cái ngưỡng đó. Ông khiến tôi nỗ lực kéo dài và liên tục, để sau đó hình thành tính cách chứ không dừng ở việc đào tạo kĩ năng. Khi tôi nản vì quá nhiều chấn thương trong lúc tập hay đấu luyện, ông chỉ cười ngạo nghễ rồi cho tôi biết những khó khăn mà ông đã vượt qua ở tuổi của tôi. Nghe xong tôi lại muốn tiếp tục đứng dậy mà tập tiếp.
Phần 2: Hãy tìm trong cuộc sống
Thể hiện năng lực lãnh đạo trong cuộc sống cá nhân, đó là cách chọn nhân sự của các tập đoàn lớn của Mỹ mà tôi phải ngả mũ kính phục. Khi tuyển một nhân sự cấp cao vào tổ chức, họ chọn người có “tiềm năng” chứ không phải người có sẵn “khả năng” đó, tức là người có thể được huấn luyện để trở thành tốt hơn. Do có thể đối tượng trước đó còn thiếu kinh nghiệm làm việc, nên cái họ kiểm tra không bao giờ là trong công việc mà là trong môi trường sống của họ. Cách họ đối mặt và xử lí các vấn đề của những người có liên quan. Nếu đó là một cậu con trai út, ít tuổi trong một đại gia đình nhiều thế hệ, nặng nề về tính gia trưởng, khi gia đình họ tộc có việc quan trọng, cậu đó ứng xử khéo léo, vẫn tôn trọng các bậc trưởng thượng mà lại đạt được mục tiêu của mình đề ra ban đầu, thì đó là người có khả năng gây ảnh hưởng tốt, đồng nghĩa việc có năng lực lãnh đạo tốt.
Năng lực lãnh đạo không chỉ là việc người trên áp cho người dưới mà còn là việc khiến cho người dưới áp ngược lại với người trên. Ông chủ của tập đoàn Vincom từng nói: “Nếu không bị ép, tôi cũng chả làm.” Có ai nghĩ đến việc ai là người ép ông ấy không? Hiển nhiên là cổ đông, đối tác và đối tượng không thể thiếu chính là nhân viên cấp dưới. Do vậy, lãnh đạo giỏi là người tạo ra cơ chế để nhân viên được phép ép ngược lại mình, có như vậy thì công ty mới phát triển.
Năng lực lãnh đạo là thứ chúng ta hoàn toàn có thể tự học, không nhất thiết phải qua trường lớp hay dưới sự chỉ đạo của một vị sếp quyền uy nào. Khi đã hiểu rõ đặc điểm của nó, chúng ta có thể chủ động, lên kế hoạch, thực hiện kế hoạch triệt để mỗi ngày. Làm được điều này, chúng ta đang biến mình thành một lãnh đạo đúng nghĩa. Cái khó nhất là phải chiến đấu với một nhân vật vô hình và kè kè bên mình mỗi ngày! Đó chính là sự lười biếng của bản thân! Nếu ai đó vẫn chưa tin điều này thì hãy nhớ, trước khi trở thành quân vương, Đinh Bộ Lĩnh vốn đã có ý thức bắt các bạn phải tuân phục và làm theo lời của mình dưới bóng cờ lau. Ông tin mình sẽ làm vua rồi sau đó mới khiến người khác tin như vậy.
Năng lực lãnh đạo có thể được học, cũng có thể mất đi, như khi các bạn mất một kĩ năng vốn đã nhuần nhuyễn. Cho nên, để duy trì được nó, chỉ còn một cách duy nhất, đó là luyện tập hàng ngày và không để nó mai một.
Năng lực lãnh đạo là tính cách, nhưng không ai học được tính cách nếu không được ngấm nó qua các hành động. Do vậy, nếu chúng ta tạo ra được bối cảnh khiến mình phải hành động, thì năng lực lãnh đạo sau đó sẽ ngấm vào chúng ta. Năng lực lãnh đạo là tạo thành khuôn phép của chính chúng ta trong cuộc sống.
Phần 3: Công cụ và cách dùng
Không phải lãnh đạo nào cũng trở thành hình mẫu cho bạn về mọi mặt. Họ cũng là con người, có điểm yếu, điểm mạnh. Không nên vì điểm mạnh rất rõ của họ mà át đi điểm yếu. Cũng không nên thất vọng nếu thấy ngoài điểm mạnh ấy ra, họ chẳng hơn gì chúng ta ở những điểm thông thường khác. Một người lãnh đạo ngoài việc có năng lực lãnh đạo, còn phải tìm cách phát lộ nó một cách hợp lí, thông qua các công cụ thích hợp. Nói về công cụ, tức là tôi đang nói về sự khác biệt trong hành vi ứng xử ở môi trường công việc tại Việt Nam.
Ở Việt Nam, đã là sếp thì cái gì cũng được mặc định hơn hẳn nhân viên, sếp nhất định không được có điểm yếu.
Cái này dường như là di chứng của cả nền văn hoá quân chủ phong kiến của chúng ta xưa kia. Hễ nói tới vua chúa, chúng ta chỉ bàn tới sự vĩ đại, chứ ít khi nhắc tới sinh hoạt cá nhân hay cuộc sống thường ngày. Nói về đức Phật cũng thế, bao nhiều cuốn phân tích về Phật pháp của ngài, nhưng riêng về đoạn ăn uống hay sinh hoạt cá nhân thì tuyệt nhiên không thấy. Vậy là lớp hậu sinh tha hồ thấy ngài không phải người thường. Trong khi thực tế, ngài tự nhận mình cũng chỉ là quả nho đã chín, hết nghiệp thì chín trước những quả nho còn xanh – là chúng sinh khác chưa dứt nghiệp quả mà thôi! Sếp ở Việt Nam đối mặt với nỗi khổ đó. Ông ta không được phép có những biểu hiện đơn giản mà lúc nào cũng phải uy phong lầm lẫm.
Đã là sếp, khi áp nhân viên vẫn phải nhớ có đường lùi, kiểu “một trăm cái lí không bằng một tí cái tình”. Nhân viên ở Việt Nam dứt khoát không phải là những mẫu nhân viên sợ bị đuổi việc nhất. Nếu ở nước ngoài, không có công ăn việc làm là một trở ngại lớn, thậm chí dẫn tới chuyện gia đình li tán, thì ở Việt Nam, nghỉ việc về quê chăn gà ăn cơm với bố mẹ là bình thường. Đó là chưa kể gần đây khi kinh tế khá lên, tôi thấy hiện tượng nhà càng nghèo càng chiều con, không bắt con phải làm gì ngày càng trở nên phổ biến. Các em sinh viên xuất phát từ gia đình nghèo, mất tiền tham gia học lớp của tôi, nhưng có nhiều em không học gì. Các em đủ thông minh để hiểu và áp dụng các kĩ năng hoặc kiến thức, nhưng chỉ có trở ngại duy nhất là trong khi người khác chăm chú theo dõi và phản biện thì các em lại bận chụp ảnh, nghĩ caption cho cái status đầy băn khoăn lo lắng về việc đi học của mình sắp đăng.
Đã là sếp, còn cần phải rất linh hoạt, vì những người theo họ đều có đặc điểm của riêng mình. Họ cần người lãnh đạo hiểu, thông cảm và dẫn dắt họ từng chút một chứ không “đem con bỏ chợ”. Chỉ tính riêng trong đội sales, đã có rất nhiều kiểu tính cách khác nhau. Có bạn học rất nhanh nhưng lại chóng chán, có bạn chậm lúc đầu nhưng học được cái gì là nhớ rất lâu, có bạn thì tự tin lấn lướt người khác, có bạn thì hay thích thỏa hiệp trước khi làm,…
Các cuộc bàn thảo về năng lực lãnh đạo cho tôi thấy thêm một điểm mấu chốt nữa, là người có năng lực lãnh đạo càng cao thì càng khiêm tốn. Họ làm vậy không phải vì làm màu cho bản thân, mà bởi như thế họ học được nhiều hơn. Dấu hiệu cho thấy một lãnh đạo giỏi là việc họ chịu khó tìm hiểu về người khác, chứ không phải đi đâu họ cũng nói về “sơ yếu lí lịch” của mình. Giống như các lãnh đạo trong doanh nghiệp lớn, họ cứ lặng lẽ tập trung vào chuyên môn, không cần phải thể hiện mà ai cũng nể trọng.
Năng lực lãnh đạo không phải là nói về vị trí, mà là nói về khả năng của người lãnh đạo và nó được đánh giá qua kết quả hành động chứ không phải là cái huy chương mà chúng ta giành được một lần trong quá khứ rồi đi đâu cũng bêu ra để khoe. Chỉ khi tạo ra kết quả từ hành động, chúng ta mới khiến người khác “tâm phục, khẩu phục”. Bất kì ai làm tròn công việc của mình, nỗ lực làm công việc ấy tốt dần lên cũng là có “năng lực lãnh đạo”. Tôi đã được ngấm về những khái niệm chuyên nghiệp đầu tiên này ở một công ty. Khi họ áp dụng cùng một bài kiểm tra năng lực cho các cấp độ từ nhân viên tới giám đốc, điểm khác biệt chỉ là kết quả bài kiểm tra. Bác Hồ có cách đánh giá năng lực lãnh đạo theo tôi là chuẩn nhất. Cách phong sĩ quan trong quân đội của Bác là đánh thắng đại tá thì được phong đại tá, đánh thắng thiếu tướng thì được phong thiếu tướng. Thật dễ hiểu và rõ ràng!
Lãnh đạo đôi khi là lùi lại chứ không phải tiến lên. Chúng ta thấy người quản lí giỏi hơn mình là hợp lí. Nhưng ông ấy già hơn chúng ta, suy luận lô gíc tiếp theo là sẽ có lúc ông ấy phải dừng lại và mình nên vượt qua, chứ không phải vì kính nể mà đứng đó chờ ông ấy chỉ đạo. Về phía người quản lí dày dạn kinh nghiệm, khi thấy người trẻ làm giỏi và tốt hơn mình, thì nên thấy đó làm mừng, vì “con hơn cha là nhà có phúc”, chứ không phải cố kiết giữ chặt lấy cái ghế hay cái danh của mình. Sư phụ của tôi là một người có dáng điệu mạnh mẽ, tới mức nhiều bạn tôi nhận xét là ông cứ như “từ Thuỷ Hử bước ra”. Tuy nhiên, ẩn sau vẻ oai hùng ngang tàng, ông là người trọng lí, luôn bi giá cao nhất. Ông trả lời là một anh không quá nổi bật trong lớp. Cái đó làm tôi hiểu, ông luôn biết và đánh giá đúng năng lực của học trò mình.
Xem thêm: Khóa học bán hàng đường phố